Net als in 2021-2021 brachten ook in de winter 2022-2023 een indrukwekkend aantal blauwe kiekendieven (vaak meer dan 25!) geregeld de nacht door op een luzerneakker in Landen. De blauwe kiekendief is in België naast een zeer zeldzame broedvogel vooral een wintergast uit het Noorden. Op de akker waar de vogels hun slaapgelegenheid vonden, stond ongemaaide luzerne onder een beheerovereenkomst van de Vlaamse Landmaatschappij (VLM). Vrijwilligers van Werkgroep Grauwe Gors volgden de slaapplaats nauwgezet op.
De hoog opstaande luzerne, een meerjarig gewas, vormde een ideale slaapplaats voor de blauwe kiekendief. Zo’n akker ziet er voor ons misschien niet aantrekkelijk uit, maar de dorre, hoge planten bieden de vogel een veilige dekking. De opvallende voorkeur voor zo'n gewas door de blauwe kiekendief is nooit een toeval. De structuur van het gewas biedt dekking en het ritselen van droge luzernestengels alarmeert vogels wanneer een vos of andere belager in de buurt komt. Elk detail is belangrijk voor deze vogels. Zo gingen de kiekendieven vooral slapen op een stukje dat net onder een helling ligt om beschut te zijn tegen overheersende winden. We konden bijvoorbeeld ook een flink aantal braakballen verzamelen. Dat kan ons leren welke dieetvoorkeuren deze overwinterende blauwe kiekendieven hebben. Er zijn nog veel vragen over het gebruik van winterlaapplaatsen door blauwe kiekendief. Dit was een ideale kans om bij te leren.
Er zijn nog veel vragen over het gebruik van winterslaapplaatsen door blauwe kiekendief. Dit was een ideale kans om bij te leren.
Vrijwilligers van Werkgroep Grauwe Gors houden al meer dan vijftien jaar de vinger aan de pols van akkervogels in de Leemstreek. Met het opsporen en tellen van slaapplaatsen voor blauwe kiekendief zijn ze enkele jaren geleden begonnen. “Het perceel waar we de voorbije winters al die blauwe kiekendieven telden, hielden we al van in november 2021 in de gaten”, zegt Nicolas Van Overmeeren. Op zijn initiatief organiseerde de Werkgroep Grauwe Gors telkens twee wintertellingen in de winter 2021-22 en in de winter 2022-23. Omdat het perceel zo groot en onoverzichtelijk was en omdat deze slaapplaats heel bijzonder was, werden telkens zo'n 15-tal vrijwilligers opgetrommeld. Die verdeelden zich op uitkijkpunten rond het perceel en telden dan de vogels die bij het vallen van de avond de akker binnenvlogen.
De getelde aantallen zijn opmerkelijk voor de Leemstreek. Voorbije winters werden nog wel slaapplaatsen gevonden in de regio, maar zelden ging het om meer dan 10 vogels. In dit geval kwamen de kiekendieven van deze grote slaapplaats uit een ruime regio pas in de avond naar dit perceel gevlogen en vlogen ze ’s morgens terug naar hun jachtgebied. Veel geschikte slaapgelegenheid vinden blauwe kiekendieven in de late winter namelijk niet. In de eerste winterhelft staan er nog tal van groenbemesters op het veld die geschikt zijn als slaapplaats zoals bv. gele mosterd. Maar die gewassen vriezen bij de eerste echte koudeprik af tot tegen de grond of zijn rond nieuwjaar vaak al omgeploegd. Vanaf dan komen de beheerovereenkomsten in het vizier, het zijn dan vaak de enige akkers met nog wat ruigte en structuur. Die worden dan bezocht door blauwe kiekendieven, niet alleen om te slapen maar ook om er te jagen bijvoorbeeld.
Is het dan uit pure noodzaak dat 25 blauwe kiekendieven de nacht doorbrengen op één perceel? Dat laat Nicolas nog in het midden: “Uit zenderonderzoek weten we dat er veel verloop is op zo’n slaapplaats en zeker niet alle blauwe kiekendieven bij elkaar blijven. Misschien zijn er wel sociale dynamieken en voelen ze zich veiliger in grote groep." Het zijn boeiende vragen waar enkel nog meer onderzoek ons antwoorden op kan bieden. Het belang van veilige slaapplaatsen kan alleszins niet onderschat worden. Blauwe kiekendieven die in de zomer elders broeden komen naar hier in de winter en hebben het vaak moeilijk om voldoende eten te vinden. Omdat ze dan zwakker zijn komt het erop aan alle risico’s in te perken, ook wanneer ze bijvoorbeeld moeten zoeken naar een veilige slaapplek. Het is belangrijk om dergelijke omvangrijke slaapplaatsen zo lang mogelijk in het voorjaar aan te houden. Wanneer die plots verdwijnt omdat het perceel bewerkt wordt, moeten vogels plots uitwijken. Dat kost hen energie en bovendien komen ze terecht op plekken die mogelijks niet zo veilig zijn.
Het is belangrijk om dergelijke omvangrijke slaapplaatsen zo lang mogelijk in het voorjaar aan te houden. Wanneer die plots verdwijnt omdat het perceel bewerkt wordt, moeten vogels plots uitwijken naar andere plekken. Dat kost hen energie en bovendien komen ze terecht op plekken die mogelijks niet zo veilig zijn.
Beheerovereenkomsten zijn vrijwillige vijfjarige contracten die landbouwers sluiten met de VLM. In ruil voor een bepaalde beheermaatregel die bijdraagt aan de biodiversiteit in het landbouwgebied, ontvangen ze dan een jaarlijkse vergoeding. Roald Steeno is bedrijfsplanner in de Leemstreek en begeleidt landbouwers met beheerovereenkomsten, waaronder ook de landbouwer die de voorbije winters met zijn perceel aan 25 blauwe kiekendieven een slaapplaats bood. “De beheerovereenkomst met luzerne was initieel gericht op hamster, maar ook voor akkervogels blijken ze goed aan te slaan. Elk jaar gebruiken vogels dit soort beheerovereenkomsten als slaapplaats, maar nog nooit zag ik er zo veel op één perceel.
We moeten zeker ook landbouwer Caluwaerts bedanken. Hij maaide in 2022 zijn perceel speciaal pas in maart. Dat is uitzonderlijk laat, maar zo bood hij de kiekendieven wel extra comfort.” zegt Roald. In 2023 moest het perceel conform de contractvoorwaarden ingezaaid worden met een wintergraan. Ook dat werd zo lang mogelijk uitgesteld, tot einde januari. Enkele vogels werden nadien terug gevonden op een slaapplaats in een nabij gelegen perceel raaigras. De grote aantallen uit de simultaantellingen werden echter niet meer gezien, die zijn voorbehouden voor topplekken.
Tekst en foto's: Nicolas Van Overmeeren en Freek Verdonckt
Welke impact heeft behandeld zaaigraan op akkervogels?
2 november 2023
